مقاله عروسک ها چه قدرتی دارند؟

اگر بپذیریم که انسان از معدود موجودات ابزارساز و توانمندترین آنها در تخیل و تجسم است، ساخت عروسک، به او جان بخشیدن و با او سخن گفتن، رخدادی است منحصر به فرد وقتی می شنویم تاریخچه بازی به انسان های غارنشین برمی گردد این فرضیه که بازی نیازی است بنیادی برای بشر در حد غذا و پناهگاه قوت می گیرد.

مولوی می گوید: غذای بشر نان است و اندکی شوربا و الباقی بازی. عروسکی که می شود با آن حرف زد، راز دل گفت، به او خشم گرفت، او را به مبارزه طلبید، او را به زمین کوبید و دوباره در آغوشش کشید، او را زخمی کرد و برایش مرهم گذارد و برایش لالایی خواند، به او غذا داد، لباس پوشانید و به جای پدر، مادر، خواهر، برادر، معلم، دکتر، پلیس، دوست، همسایه و… قرارش داد و در تمامی این احوالات، خاموشی و انفعالش فرصتی است تا حس کنترل و خلق جهانی مطابق با آرزوها ارضا شود، ابزاری بی نظیر برای برآورده کردن نیازهای روانی بشر است.

عروسک ها عموما وسیله هایی هستند ارزان، دردسترس، جهانشمول و بی نیاز به تکنولوژی یا دانش پیچیده برای به کارگیری که می توانند استفاده های متنوعی چون سرگرمی، تبلیغات، تجارت، آموزش، مفهوم سازی، فرهنگ سازی و درمان اختلالات رفتاری یا بیماری ها داشته باشند. می دانیم که کودکان، تلقین پذیری بالایی دارند و مرز میان خیال و واقعیت برایشان مبهم و نسبی است و در برابر موجوداتی که با زبانی غیرمستقیم اما مانوس و خودمانی با آنها ارتباط برقرار کنند، تاثیرپذیری شگرفی دارند; به خصوص که این ارتباط به رابطه کلامی محدود نشده و آنها از حرکت، ایما، اشاره و موزیک که ساده ترند هم بهره می گیرند.

بنابراین در انتخاب و کاربرد صحیح چنین وسیله ای دقت فراوانی لازم است تا خلاقیت کودک رشد کرده و ذهن و دست های او را به ساختن و ازنوساختن وادارد، نه آنکه صرفا کالایی باشد تجاری و مبلغ فلان شخصیت کارتونی یا مروج مصرف گرایی; و همان گونه که حس کنجکاوی و رویاپردازی را توسعه می بخشد تعامل دوجانبه میان کودک و دنیا را گسترش دهد چرا که گاه فاصله میان خودمحوری کودک با جهان واقعی را بازی پرمی کند.

گاه کودکان برای انتقال از وابستگی به مادر به سوی استقلال و خودکفایی، متوسل به وسایلی مانند پتو، عروسک یا اسباب بازی محبوب شان می شوند و در شرایط ترس و برای آرامش یا به خواب رفتن آن را در آغوش می گیرند که اصطلاحا آن را(odject tramsitional) یا شی انتقالی می نامند. در انتخاب عروسک باید اندازه، رنگ، جنس، قوام، اجزا و فرم کلی آن متناسب با سن، جنس و شرایط کودک باشد. تنوع در مدل های انسانی یا عروسک های حیوانی به گسترش قوه تخیل و داشتن احتمالات بیشتر در بازی کمک می کند.
با توجه به تاثیرپذیری پایدار در سن کودکی از الگوهای رفتاری یا هویت های کلیشه ای(مانند گرگ در نقش درنده، روباه در نقش فریبکار، کلاغ در نقش خبرچین و…) که در دنیای واقعی هم وجود ندارند ارائه الگوهای کلامی و رفتاری تکراری می تواند ایجاد ذهنیت و مفهوم سازی ناصحیح کند که اصلاح آن مشکل خواهد بود.

مفهوم گرگ و برگشت ناپذیری از مفاهیم انتزاعی است که از حدود۱۰-۱۲سالگی در ذهن کودک وضوح می یابد; نکته هایی که در روابط شخصیت های عروسکی یا کارتونی بایستی به آن دقت کرد و قبل از آن اشاره مستقیم به آن معمول نیست. گاه در دنیای بازی یا انیمیشن یا عروسک ها قدرت هایی معجزه آسا به شخصیت ها داده می شود که کودک، آنها را واقعی قلمداد می کند. یک موش یا… از ارتفاع بلندی می افتد بدون آنکه صدمه جبران ناپذیری ببیند و کودک نمی تواند تفاوت آن را با واقعیت درک کند; پس در استفاده یا ارائه این محصولات باید نهایت دقت به عمل آید تا نتایج خطرناکی به دنبال نداشته باشد.

در بازی درمانی، استفاده از عروسک ها یا(puppet) به کودک امکان بیان افکار و احساسات او را بدون ترس و مقاومت مهیا می سازد تا بتواند ترس ها، علایق و تمایلات خود را وارد صحنه درمان کند و اطلاعات ارزنده ای از فرصت روحی خود به درمانگر بدهد یا به کمک out Acting کودک در فضایی امن و قابل قبول احساسات و افکارش را به فعل درآورد و گاه با تکرار آن به خود و جهان مسلط شده ترس ها کمرنگ می شود، تنش ها کاسته می شود، خشم ها بیرون ریزی می شود.

از این ویژگی می توان در درمان مشکلاتی چون افسردگی، گنگی انتخابی یا اختلاس پس از سانحه بهره گرفت و همچنین برای آموزش مهارت ها، درک روابط خانوادگی، بررسی سواستفاده های فیزیکی یا جنسی، حل مسائل خواهر و برادرها، رفع عادات غلط، گوشه گیری و انزوا، ارزیابی قدرت کلامی، شناخت مهارت های یدی، هماهنگی عضلانی، تئوری ذهن، مقابله با درمانگر، وابستگی ها، حرکات تکراری و بسیاری موارد دیگر استفاده کرد. عروسک ها بایستی در عین داشتن جنبه بازی و ظاهری جذاب و مطلوب، مهارت های یدی و هماهنگی چشم و دست و ذهن را پرورش دهند; مهارت های فردی مانند بیان احساسات حل مسئله مدیریت خشم را آموزش دهند; ارزش های اخلاقی مانند صداقت، همکاری، نوعدوستی، امانتداری، مهربانی و… را تقویت کنند و مهارت های اجتماعی مانند برقراری ارتباط موثر، احقاق حق، آشنایی با نقش های اجتماعی را معرفی کنند.

یکی از ضروریات زندگی بشری خوب انتخاب کردن به کمک تفکر نقادانه و مهارت تصمیم گیری با استفاده از فرآیند جمع آوری اطلاعات، داشتن گزینه های متعدد و انتخاب بهترینگزینه با درنظر گرفتن معایب و مزایای هر کدام است که در فرصت هایی چون خرید لباس، کتاب، اسباب بازی، لوازم التحریر، خوراکی و… نمود می یابد و می تواند به انتخاب های مناسب در دوست یابی، رشته تحصیلی، شغل یابی یا همسریابی منجر می شود. 

حتی آموزش چگونگی نگهداری از اسباب بازی ها و وسایل شخصی یا نحوه مشارکت با سایر کوکان در میهمانی ها و مدارس و… و همچنین روش برخورد با شکستن، خراب شدن، گم شدن، غیرقابل استفاده شدن آنها و حتی بخشیدن یا بازیافت شان، بخش مهمی از آموزش مهارت های فردی و اجتماعی را در خود نهفته دارد.